Als ouders je kinderen helpen bij het apart wonen. 

Scheidingsmelding als basis voor  een positief vertrek

artikel van Franky De Meyer,scheidingsbemiddelaar, systeemtherapeut, Manivel,Educatief medewerker VCOK 

© Manivel, april 2007  

Mensen scheiden als partners, maar blijven wel ouders.Een scheiding is eigenlijk een beslissing die twee mensen (meestal niet tegelijkertijd) nemen als man en vrouw. Op basis van heel wat gebeurtenissen, gevoelens, feiten nemen twee partners op een bepaald moment de beslissing om niet meer als man en vrouw samen te leven. Als je ook kinderen hebt dan is het onvermijdelijk dat deze beslissing als man envrouw ook gevolgen heeft voor jezelf als vader en moeder, en dus uiteraard ook voor je kinderen. Als we dit in wat meer relationele taal uitdrukken zouden we kunnen zeggen dat een scheiding er voor zorgt dat de onderlinge verhouding als ouders, de verhouding van elke ouder met elk kind, de onderlinge verhoudingen tussen de kinderen, kortom de verhoudingen ouder – kind(eren) in alle mogelijke richtingen moeten herschikt en gereorganiseerd worden. Dit is alles behalve een gemakkelijke opgave. Dat dit niet zomaar vanzelf lukt en dat er vaak heel wat zoekwerk nodig is om opnieuw tot vlotte onderlinge verhoudingen te komen is zeker niet ongewoon. 

Ik wil én mijn mama én mijn papa graag blijven zien!

Je kan kinderen niet leren om een scheiding graag te hebben. Je kan hen wel helpen om op zo’n manier met de scheiding van hun ouders om te gaan dat ze zich kunnen ontwikkelen tot gelukkige kinderen, en later tot gelukkige volwassenen. Kinderen willen geen scheiding en zullen in de eerste plaats inzet hebben en er van alles voor doen om een scheiding te proberen voorkomen. Zelfs als de situatie thuis zeer gespannen is. Het samenleven met zowel je vader als je moeder is een uiting van de onderlinge natuurlijke band die ouders en kinderen hebben.Kinderen hebben de fundamentele behoefte om zowel hun papa als hun mama graag te zien. Kinderen kunnen zich, zeker in eerste instantie, niet concreet voorstellen hoe ze hun beide ouders graag zullen kunnen blijven zien, als die twee mekaar niet meer graag zien. Met andere woorden ze zijn bang dat zij zullen moeten kiezen om één van de twee wel graag te blijven zien en de andere niet meer. Zelfs al hebben ze de ene ouder misschien wat liever dan de andere, dit verandert niet echt iets aan hun fundamentele behoefte om ze beiden graag te willen zien. Het belangrijkste is dat kinderen kunnen ervaren dat ze, ondanks de scheiding, een goede verhouding kunnen blijven hebben met hun beideouders. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat kinderen die opgegroeid zijn in een situatie waarin de ouders gescheiden leefden, later behoefte hebben om te trouwen of duurzaam samen te leven. Of een kind zich vlot en gelukkig zal kunnen ontwikkelen, met een gevoel van vertrouwen in menselijke relaties, blijkt volgens diezelfde onderzoeken niet bepaald teworden door de scheiding op zich. De twee voornaamste factoren blijken wel te zijna) dat kinderen zich begrepen voelen in hun beleving,b) zich niet gewrongen voelen in de conflicten die ouders hebben in verband met hun kinderen. De belangrijkste opdracht voor ouders die apart gaan wonen is dus er proberen in slagen om, door de manier waarop je met conflicten over je kinderen omgaat, je kinderen te laten ondervinden dat het mogelijk blijft om een goede verhouding met je kinderen te hebben. Sterker nog dat je dit beiden nodig vindt. Kinderen hoeven dan zeker niet de dupe van het apart wonen te zijn. 

Geen makkelijke opgave: ouder en partner zijn staan emotioneel niet los van elkaar.

Het is niet gemakkelijk en vanzelfsprekend om als je kwaad bent op je partner die beslist om niet meer met jou samen te leven, die kwaadheid niet meer te voelen als je met je partner als ouder over de kinderen praat.Het vergt meestal veel inspanning en tijd om in het belang van de kinderen toch constructief en positief om te gaan met diegene die je pijn doet. Omgekeerd is het evengoed moeilijk voor degene die als eerste de beslissing neemt om te scheiden, om vanuit de pijn en het verdriet over het niet verder kunnen zetten van de relatie, constructief samen te werken met de andere ouder. 

Veel moeilijke beslissingen

Veranderingen op materieel vlak, verhuizen, de vertrouwde omgeving die wegvalt, het . ontmoeten van iemand met wie een nieuwe relatie gestart wordt, het stoppen van een nieuwe relatie, je kinderen die moeten Ieren omgaan met hoe zij zien dat je omgaat met je ex-partner, het al of niet aangaan van een nieuwe duurzame relatie, het al of niet opnieuw gaan samen leven met een nieuwe partner, zoeken naar een manier om een prettige verhouding op te bouwen tussen je kinderen en je nieuwe partner, vaak ook zoeken naar een manier om een prettige verhouding te hebben met de kinderen van je nieuwe partner, een verhouding opbouwen tussen je eigen kinderen en de kinderen van je nieuwe partner, een manier van omgaan vinden met de eventuele nieuwe familie, …

Zo zouden we nog een tijdje kunnen doorgaan met het opsommen van zovele veranderingen waarbij telkens opnieuw zowel door de ouder als door het kind een manier moet gezocht worden om er mee om te gaan. Meningsverschillen over hoe situaties best worden aangepakt zijn normaal. Er moet telkens opnieuw gezocht worden naar een manier van handelen die voor alle betrokkenen als voldoende prettig en voldoende haalbaar ervaren wordt.  

Moeilijk betekent echter niet onmogelijk

Het is op zich al niet eenvoudig om ouder te zijn als je samen woont, dus is het zeker niet eenvoudig om ouder te zijn in een scheidingssituatie.Ik beklemtoon het gegeven dat dit niet zo makkelijk is, niet met de bedoeling om af te schrikken. Wel met de bedoeling om te illustreren dat als je merkt dat deze zoektocht niet van een leien dakje loopt dit niet wil zeggen dat je opnieuw aan het mislukken bent. Het ligt voor de hand dat je als vader of moeder en als kind na een scheiding, die vaak de nodigegevoelens van spijt over het niet slagen meebrengt, een heel sterk verlangen naar het opnieuw lukken voelt. Vanuit dit diepe verlangen hebben mensen vaak de stille hoop dat alles vlot (dit wil zeggen zonder enige moeilijkheid) zou verlopen. Als we er echter bij stilstaan wat er aan onderlinge nieuwe relatievormen tussen ouders en kind(eren) moet uitgebouwd worden is het bijna onmogelijk dat er in dat uitbouwen niet op een bepaald moment één of andere moeilijkheid zou ontstaan. Vaststellen dat er zich zo’n moeilijkheid voordoet betekent dus niet dat het mislukt.Het ontmoeten van zo’n moeilijkheid is eigenlijk bijna evident en onvermijdelijk. Als ouder sta je echter niet machteloos bij het ontmoeten van een moeilijkheid. Eigenlijk is er heel wat dat je als ouder kan doen om te voorkomen dat er onnodige moeilijkheden zouden zijn, en wat je kan doen om in te spelen op de moeilijkheden die er op een bepaald moment wel zijn. Aangezien je niet machteloos staat is het veel zinvoller om in plaats van enkel te proberen om problemen te voorkomen vooral alert te zijn op signalen die tonen dat er iets aan de hand is en er dan ook op de gepaste manier op in te spelen. 

3 fasen, elk met eigen accenten en mogelijkhedenIn grote lijnen kunnen we 3 fasen kunnen onderscheiden. De eerste fase is de periode die de scheidingsbeslissing voorafgaat. De tweede fase is de periode dat de beslissing genomen is, en dat de ouders aan het scheiden zijn, en de derde fase is de periode dat de scheiding een feit geworden is. Met scheiding bedoel ik hier de feitelijke situatie, niet enkel de juridische betekenis van het woord. In hetgeen volgt sta ik stil bij fase 1 en fase 2. Fase 3 komt niet aan bod. Dit omdat er afhankelijk van voor welke relatievormen er na de scheiding gekozen wordt, een aparte en bredere bespreking vereist is. 

Wat kan je doen ?

Over het luik ‘wat kan je doen ?’, misschien toch eerst het volgende. Enkel wat haalbaar is, is zinvol Alles wat je kan doen lijkt, als je het van op afstand bekijkt, vrij voor de hand liggend. Als je echter midden in de situatie zit is het niet zo evident om dit uit te voeren. Zeker gedurende de eerste twee periodes zijn er veel en vaak vrij hevige emoties aanwezig.Die emoties maken dat wat verstandelijk gezien logisch lijkt in de praktijk helemaal niet makkelijk is.Met je zoon of dochter samen gaan zitten om uit te leggen dat er spanningen zijn, of meedelen dat er een scheiding komt zijn emotioneel ingrijpende momenten. Daarom gebeuren ze best goed voorbereid. Als je merkt dat dit je niet allemaal vanzelf lukt, betekent dit niet dat je het niet goed doet als ouder. Er is overleg tussen beide ouders nodig om een aantal dingen te kunnen doen voor de kinderen die er voor zorgen dat ze zo weinig mogelijk last hebben. Terwijl je in conflict bent als partners is het niet zo gewoon om als ouders wel te kunnen overleggen.De beste hulp voor de kinderen zijn hun ouders. Ouders zijn vaak heel bezorgd over hun kinderen. Daarom lijkt mij de beste hulp die kinderen in de verschillende perioden kunnen krijgen de hulp van hun ouders te zijn. Hierbij kan hulp door een professionele derde vaak welkom zijn. Als ouders samen met een derde zoeken naar hoe de kinderen zullen geholpenworden, lijkt mij de meest aangewezen weg. Kinderen hebben vooral hun ouders nodig, omdat het voor hen belangrijk is een goede verhouding met beiden te kunnen hebben. Als zij ondervinden dat hun ouders omstandigheden scheppen die dat voor hen mogelijk maken, kunnen kinderen de nodige veiligheid vinden om gelukkig op te groeien. Als professionele derde hulp aan de kinderen geven in plaats van de ouders zorgt er dikwijls voor dat het nog ingewikkelder wordt. 

1 Periode voor de scheiding: het gezin staat onder spanning

Het goede of beste verloop bestaat niet

Deze periode is heel verschillend van situatie tot situatie, zowel wat de duur betreft, als wat het verloop betreft. Het beste of goede verloop bestaat echter niet. Indien deze periode lang duurt dan geeft dit vaak als voordeel dat de kinderen stilaan mee kunnen evolueren naar een eventuele beslissing. Langs de andere kant zorgt een lange duur er vaak voor dat kinderen ‘op’ geraken en dat de onduidelijkheid te zwaar begint te wegen.Duurt deze periode kort dan is het voordeel vaak dat de kinderen geen langdurige, slepende ruzies moeten meemaken. Langs de andere kant hebben ze dan weinig tijd om aan de idee te wennen en is het voor hen veel minder verstaanbaar waarom hun mama en papa er niet meer voor kiezen om samen te blijven. Dit kan bij hen veel verwarring geven en ervoor zorgen dat zij het idee hebben dat het beter is om te zoeken naar wat zij kunnen doen, zodat hun mama en papa er toch voor kiezen om samen te blijven.   

Verdeling partner zijn en ouder zijn

In elk geval is het een periode waarin partners veel energie nodig hebben om een belangrijke beslissing als partners te nemen. Hierdoor is het vaak zo dat al het voelen, nadenken, bezig zijn als partners zoveel ruimte inneemt dat er minder tijd is om als ouders bezig te zijn. Dit is niet onbegrijpelijk. Een deel van die energie gaat vaak, bijna onvermijdelijk, in meningsverschillen, conflicten als partners. Er gaat heel veel energie in het partner zijn, wat bijna automatisch een verminderde aandacht voor de kinderen als gevolg heeft. 

Kinderen voelen spanning, ook zonder woorden

Voor de kinderen is dit de periode waarin ze zich heel veel zorgen makenom hun ouders. Zij voelen de spanningen, zelfs al probeert men om deze spanningen zoveel mogelijk weg te houden van de kinderen. Het is niet omdat je als ouders erin slaagt om je meningsverschillen, conflicten te uiten in afwezigheid van de kinderen dat kinderen niet merken dat er iets aan de hand is. Het klassieke misverstand als je met ouders en hun kinderen praat, is het volgende. Moeder zegt: ‘Ik ben blij dat we erin slagen om geen ruzie te maken waar de kinderen bij zijn, gelukkig hoeven onze kinderen al onze problemen niet mee te maken. Het is niet altijd gemakkelijk om het te kunnen wegsteken, maar tot hiertoe lukt het’. Vader bevestigt dit volmondig en is er mee akkoord  dat ze daar beiden in slagen. Als je met hun kinderen praat hoor je van hen: ‘Het is raar de laatste tijd, mama en papa geven mekaar ’s morgens geen kus meer, papa pakt mama nooit meer vast, er klopt iets niet. Vorige week toen ik in mijn bed lag kon ik niet slapen, mama en papa dachten waarschijnlijk dat ik al sliep en toen heb ik ze lang ruzie horen maken. Toen ik ’s morgens opstond deden ze alle twee alsof er niets aan de hand was. Dat maakt mij wat bang, soms ben ik bang dat ze uit mekaar zullen gaan, want dit duurt nu al een tijdje. Ik zou iets willen doen om te helpen, maar het is zo moeilijk want ik weet nooit wanneer ik het goed doe. Soms denk ik dat het door mij komt, en dan voel ik mij heel verdrietig.’ 

Wat kan je doen ?

Conflicten, spanningen zonder uitleg zijn niet makkelijk voor kinderen Als er tijdens deze periode veelvuldige conflicten zijn, zullen de kinderen veel meer gevoelens van angst en onduidelijkheid hebben. Conflicten zeker als ze langdurig zijn nemen het basisgevoel van veiligheid dat kinderen vinden in het gezin voor een stuk weg. Als er door de ouders niets gezegd wordt over de conflicten is de kans groot dat het idee bij het kind ontstaat dat het zelf aan de basis ligt van de conflicten, of dat de spanning die het voelt waarschijnlijk abnormaal is, want niemand zegt er iets over. Kortom het risico is vrij groot dat het kind zich zal beginnen gedragen vanuit de gedachte dat er iets mis is met hem / haar. Kinderen beschikken (afhankelijk van hun leeftijd) niet zomaar over een waaier van vaardigheden om met conflictsituaties tussen hun ouders om te gaan. Het is voor hen vaak ook moeilijk om in te schatten welke gevolgen deze conflicten zullen hebben. Van daaruit gaan ze zelf ideeën, redeneringen opbouwen die eigenlijk denkprocessen zijn die vaak te moeilijk zijn. Hierdoor gaan ze oplossingen bedenken die eigenlijk niet kunnen helpen, maar waarvan zij overtuigd zijn dat het misschien zal helpen. Bijvoorbeeld een kind dat veel stille inzet heeft door superbraaf te zijn. Dit is vaak inzet die niet gezien wordt, waardoor het kind het gevoel heeft te mislukken. Of nog een andere gekend voorbeeld is het fysiek reageren.Buikpijn hebben zorgt ervoor dat mama en papa stoppen met ruzie maken. Waardoor de buikpijn eigenlijk een goede oplossing wordt voor het stoppen van conflicten. In elk geval willen kinderen geen conflict tussen hun ouders, en zullen ze om deze te stoppen soms op de meest eigenaardige manieren reageren. Indien deze zorg die kinderen hebben voor hunouders niet erkend wordt kunnen ze zich heel verdrietig voelen.

Bij veelvuldige conflicten en opgelopen spanning is het belangrijk om aan de kinderen iets te zeggen over:

• dat mama en papa beseffen dat er spanning is en dat zij (de kinderen) af en toe die    spanning zullen voelen;

• dat ze hun vragen daarover, die ze zeker zullen hebben, mogen stellen;

• dat papa het goed vindt dat ze er met mama over praten, en dat mama het goed vindt dat   ze er met papa over praten;

• dat mama en papa af en toe ook zelf iets zullen zeggen over hoever ze staan, met het    oplossen van hun meningsverschillen;

• dat er een positieve betekenis aan de conflicten gegeven wordt:‘Mama en papa zijn aan het zoeken hoe ze een aantal meningsverschillengaan oplossen. Soms hebben we ook eens ruzie. Dat is niet prettig,maar soms wel nodig om een aantal dingen te proberen oplossen.’;

• wat mama en papa verwachten dat zij wel of niet doen als er een conflict is, bijvoorbeeld: ‘Als mama en papa een conflict hebben datkun jij dat niet oplossen, mama en papa verwachten dan niet dat jijiets gaat doen dat het weer in orde zou maken. Het is iets dat mama enpapa zelf moeten oplossen. Als je toch iets zou willen doen dan is hetbeter dat je dat zegt, dan kunnen wij zeggen of dat zou helpen.’;

• door de inzet die ze toch hebben (bijvoorbeeld superbraaf zijn) te bevestigen en gelijktijdig   te begrenzen: bijvoorbeeld: ‘Mama en papa merken dat je heel erg je best probeert te doen   om hen te helpen, mama en papa vinden dit wel tof, maar mama en papa willen ook dat je   niet teveel probeert om hun problemen op te lossen, want het zijn problemen die alleen wij    kunnen oplossen.’;

• hen duidelijkheid geven, afspreken wie iets weet over de problemen, en aan wie ze er iets   kunnen over zeggen, en aan wie misschien ook beter niet; Het is samengevat vooral van belang om, door wat er is te benoemen, het een plaats te geven. Hierdoor reik je de kinderen vaardigheden aan om met de conflicten te kunnen omgaan. Uiteraard blijft het belangrijk om de conflicten in aanwezigheid van de kinderen te proberen beperken. Maar zelfs indien dit vrij goed lukt om ze niet in hun aanwezigheid te voeren is het belangrijk om de spanning te benoemen. Het gaat er vooral over dat er moet bewaakt worden dat de kinderen niet geklemd raken in het conflict, in de spanning. Als ze mama bijvoorbeeld af en toe zien schreien, dan is de kans groot dat ze het gevoel krijgen dat papa mama pijn doet, en dat ze dus mama meer moeten steunen dan papa. 

2 Periode dat de scheidingsbeslissing genomen is:

Verschillende positie van eerste en tweede beslisser

Doordat twee mensen bijna nooit tegelijkertijd de beslissing nemen om als oplossing voor de problemen te kiezen voor scheiding, krijg je de posities van eerste en tweede beslisser.Dit speelt meestal ook door als ouders. Degene die niet als eerste beslist, hoopt vaak dat de emoties van de eerste beslisser over wat dit zal betekenen voor de kinderen hem of haar er zullen van weerhouden om de stap te concretiseren. Hierdoor word je als ouder, tweede beslisser, vaak in een tweestrijd geplaatst. Langs de ene kant weet je (rationeel) dat het belangrijk is om de kinderen niet tussen de twee ouders gekneld te zetten. Langs de andere kant hoop je dat als de eerste beslisser ziet hoe de kinderen ervan afzien hij / zij de beslissing zal veranderen. Het is niet zo evident om datgene waarvan je weet dat het invloed op de beslissing zou kunnen hebben, niet te doen. Het gevoel van gekneld zitten is bepalend Als het voor de kinderen duidelijk wordt dat er een scheiding komt, volgt er meestal een periode van veel emoties die, afhankelijk van de situatie en van wat voorafgegaan is, moeilijk voorspelbaar zijn. In elk geval heeft een kind waarvan de ouders scheiden een aantal bijkomende emotionele werkpunten waar extra aandacht dient naartoe te gaan. Judith Wallerstein, Amerikaanse psychologe, geeft de volgende zes punten aan:

-     Het aanvaarden van de realiteit van het einde van het samen zijn.

-              Gevoelens van verlies moeten verwerken.

-              Het oplossen van kwaad zijn op zichzelf omwille van er niet in geslaagd e zijn om een echtscheiding van je ouders

      te kunnen voorkomen. (zelfverwijten)                             

-     Het definitieve van het einde van het samen zijn accepteren, je er bij neerleggen.

-              Zelf hoopvol kunnen kijken naar eigen relaties.

-              Afstand kunnen nemen van ouderlijke conflicten, dus de feitelijke regelingen gewoon ondergaan zonder er continu

      vragen te moeten bij stellen. 

Als je deze werkpunten bekijkt is het vrij duidelijk dat het doorlopen ervan de nodige emoties en knelpunten meebrengt. Om deze werkpunten goed te kunnen doorlopen blijkt ook hier de belangrijkste voorwaarde te zijn dat het kind niet gekneld zit tussen de conflicten van de ouders over de kinderen. Het gevoel van gekneld, of gevangen te zitten hangt niet samen met het gegeven of er al dan niet conflicten zijn tussen de ouders. Het belangrijkste is dat de ouders een manier vinden om hun conflicten over de kinderen constructief op te lossen. Kinderen lijden onder slepende conflicten die hun ouders over hen hebben. Als ouders erin slagen om de conflicten over de kinderen op te lossen, kunnen kinderen al de nodige emoties en werkpunten doorwerken, en uiteindelijk een stuk rijker geworden zijn als mens. Een kind kan zijn / haar eigen mogelijkheden van omgaan met tal van emoties veel beter hebben leren kennen wat een belangrijke positieve invloed op het zelfbeeld kan hebben. 

Duidelijkheid en voorspelbaarheid

Het is voor iedereen belangrijk om een stuk duidelijkheid en voorspelbaarheid te hebben in het leven. Bij een scheiding is er echter gedurende de periode, vooraleer er een overeenkomst over regelingen of een vonnis is, veel onduidelijkheid. Voor je kinderen is het belangrijk te benoemen dat het vervelend is dat het nu nog niet duidelijk is hoe het allemaal zalworden, en dat het dus normaal is dat ze dit vervelend vinden en dat ze dat ook voelen.Hierbij kan ook aangestipt worden dat duidelijkheid en voorspelbaarheid bij het vastleggen van de regelingen van het grootste belang zijn. In dat kader lijkt het mij belangrijk om erbij stil te staan dat het als ouder zinvol kan zijn om zo gedetailleerd mogelijk samen af te spreken hoe je heel concreet alles gaat uitvoeren. Dit kan gaan over hoe je gaat overleggen met elkaar, wanneer je gaat overleggen, wat je gaat doen als je het niet eens raakt over iets, hoe je het zakgeld zult regelen, wat als een kind ziek wordt en de verblijfsregeling moeilijk kan doorgaan zoals ze gepland was, …  De praktijk toont aan dat het uitwerken van een heel concreet ouderschapsplan, dat rekening probeert te houden met zoveel mogelijk onvoorziene omstandigheden duidelijkheid en voorspelbaarheid kan geven. Uiteraard is dit geen algemeen geldende regel en moet het aansluiten bij een behoefte. In elk geval kan het helpen indien je merkt dat je als ouders vaak conflicten krijgt, die je eigenlijk niet wilt. Dan is het zo gedetailleerd mogelijk uitwerken van alles wat eventueel als ouders kan afgesproken worden vaak aangewezen. 

Wat kan je doen ?

Ouders kunnen in gesprek met hun kinderen heel wat doen om ervoor te zorgen dat hun kinderen niet gekneld komen te zitten tussen hun conflicten.  Dit gesprek heeft als bedoeling een soort vangnet te zijn, waarbij heel wat moeilijkheden die er kunnen zijn op voorhand benoemd worden en geplaatst worden. Als ouders weet je eigenlijk wel wat je niet wil dat er zou gebeuren met je kinderen naar aanleiding van de scheiding, namelijk dat je kinderen ongelukkig zouden zijn. In plaats van af te wachten om te zien of dit gebeurt, kan je door te benoemen wat je wel wil, heel wat voorkomen. Afwachten en toezien of datgene wat je niet wil gebeurt, werkt verlammend en maakt bang. Uitspreken wat je wel wil, om te voorkomendat datgene wat je niet wil zou gebeuren, maakt actief en neemt machteloosheid weg. Het is uiteraard niet zo dat door één gesprek alles opgelost is. Het is zinvol om regelmatig een aantal inhouden van dat gesprek te herhalen en te toetsen. 

Concrete scenario’s draaien

Dit betekent op voorhand, samen zo concreet mogelijk maken wat je gaat zeggen, wanneer je het zult zeggen, of je dit samen gaan doen of elk apart en wie dan eerst, wat denk je dat de reacties van je kinderen zullen zijn, welke vragen verwacht je, wat ga je dan antwoorden, ga je proberen om het niet te zwaar te maken, of denk je dat het vrij plechtig doen een beter effect kan hebben, …Kortom het is belangrijk om samen ‘.filmpjes’ te draaien zodanig dat het mogelijk wordt om je heel concreet te kunnen inleven in hoe dat moment er zou kunnen uitzien. Zoals reeds aangegeven is het enkel zinvol om datgene te doen wat je zelf haalbaar vindt.Hoe concreter het scenario gedraaid wordt, hoe groter de kans is dat je iets vindt dat voor beiden haalbaar is. Bij het draaien van dit scenario is het nodig om je heel goed in te leven in de kinderen. Zeker als je volop in conflict zit over het verloop van de scheiding of over bepaalde regelingen is het niet gemakkelijk om op dat moment vooral of alleen maar na te denken in termen van wat er goed zou zijn voor onze kinderen. Het is niet zo voor de hand liggend dat bijvoorbeeld twee mensen die in een scheiding op grond van feiten gewikkeld zitten maar die wel willen zoeken naar wat ze kunnen doen voor de kinderen, er zo maar zullen in slagen om enkel als ouder na te denken. In dergelijke situaties is het meestal nodig om heel attent te zijn dat de uitspraken die je gaat doen wel degelijk uitspraken zijn als ouders. Met andere woorden dus telkens bekijken of wat je gaat zeggen iets is dat voor je kinderen een positief effect zal hebben.Bij de inhoud zullen er een aantal voorbeelden gegeven worden van hoe het kan geformuleerd worden. Dit zijn slechts voorbeelden, het is belangrijk om samen te zoeken naar een formulering die goed in de mond ligt. Waar het echt over gaat is dat de achterliggende bedoeling overkomt. 

Hoe het gezegd wordt aanpassen aan de leeftijd van de kinderen.

De taal moet aangepast zijn aan hun vermogen om dingen te kunnen verstaan. Mij lijkt het belangrijk om er niet te snel van uit te gaan dat het geen zin heeft om dit gesprek te hebben omdat de kinderen het nog niet begrijpen. We mogen kinderen niet onderschatten. Als het taalgebruik is aangepast, denk ik dat het toch beter is om dit gesprek te voeren. Het is voor ouders niet gemakkelijk om zo’n gesprek te hebben en dan is het idee ‘misschien begrijpen ze het nog niet’, vaak een argument om iets wat je zelf moeilijk vindt niet te doen. Als iets tijdens het gesprek niet overgekomen is, dan zal dit zeker achteraf te merken zijn en kunnen stukken hernomen worden, en kan er eventueel naar andere formuleringen worden gezocht. 

Scheidingsmelding samen doen of apart ?

Indien mogelijk gebeurt de melding van de scheiding beter voor er apart gewoond wordt. Indien je inschat dat je dit gesprek samen kunt aangaan met de kinderen heeft dit uiteraard voordelen. Door het samen te doen illustreer je eigenlijk dat je samen als ouders je verantwoordelijkheid voor je kinderen blijft nemen. Door het samen te doen hebben beide ouders ook duidelijkheid over wat er gezegd wordt aan de kinderen. Vind je dit echter te moeilijk dan is het zeker even zinvol om het apart te doen. Belangrijk is dan wel dat er onderling afgesproken wordt wat je beiden gaat zeggen en wanneer. 

Mogelijke inhoud van het gesprek met de kinderen

• Uitspreken dat er een scheiding komt

Dit is onder meer afhankelijk van wat er al gezegd is en van hoe de situatie tot dan toe verlopen is. Als er al een lange periode met veel conflict en spanning bezig is, dan is de kans groot dat dit niet totaal onverwacht zal komen voor de kinderen. Indien alles vrij rustig verlopen is en er is tot hiertoe nog niets gezegd over het feit dat er misschien een scheiding zou komen kan een mededeling van de beslissing heel onverwacht komen voor de kinderen. In dergelijke situaties kan het zinvol zijn om eventueel af te spreken dat men ondanks dat er definitief beslist is dat er een scheiding komt, men dit toch niet direct uitspreekt, maar eerst wat voorbereidend werk zal doen. Dit wil zeggen dat er eerst een gesprek zal zijn met de kinderen waarin er duidelijk zal gezegd worden dat er ‘problemen’ zijn, en dat er ook afgesproken wordt dat er een tijdje later dan een tweede gesprek zal zijn om dan de mededeling te doen. Indien men het wil opsplitsen zijn mogelijke formuleringen voor het eerste gesprek:‘

Jullie hebben waarschijnlijk al gevoeld of ondervonden dat het tussen mama en papa wat anders is. Mama en papa hebben de laatste tijd veel gepraat met elkaar, omdat ze het de laatste tijd samen niet meer echt kunnen vinden. Er wordt hier niet veel meer gelachen en het is allemaal wat moeilijk. Mama en papa zien elkaar niet meer zo graag als vroeger. Mama en papa zijn aan het zoeken op welke manier ze dit zullen oplossen. Als we beslist hebben wat we gaan doen om dit op te lossen, dan gaan we jullie dit direct vertellen.’Daarnaast is het uiteraard ook belangrijk om de andere punten die reeds overlopen werden voor de eerste periode hier aan toe te voegen. 

• Uitspreken dat er een definitieve beslissing genomen is:

‘Mama en papa hebben elkaar vroeger heel graag gezien. Jullie zijn er gekomen omdat we mekaar graag gezien hebben. We hebben het lang goed gehad samen. We hebben van alles geprobeerd om het verder goed te kunnen hebben samen, maar dat lukt ons niet meer. We hebben beslist dat we nu voor een andere oplossing gaan kiezen, we gaan apart wonen en scheiden. Mama / papa vond scheiding een oplossing, mama / papa eerst niet. Nu zijn we akkoord dat er een scheiding komt. We hebben dit beslist en jullie kunnen niets doen om onze beslissing te veranderen.’

De hoofdgedachte is dus: we hebben beslist, er is niet één schuldige voor de beslissing. Daarnaast is het heel belangrijk dat de duidelijke boodschap gegeven wordt dat er geen inzet van hen gevraagd wordt en dat er ook niet toegelaten wordt om de beslissing te proberen veranderen. 

• Verklaring geven voor de scheiding

Het is belangrijk dat er een verklaring gegeven wordt waar kinderen iets positief mee kunnen aanvangen. Verklaringen waar zij iets mee kunnen aanvangen zijn vooral degene die iets zeggen naar de toekomst toe. Uiteindelijk hebben kinderen er weinig aan om te horen waarover hun beide ouders het niet eens zijn. Dit legt enkel het accent op het probleem en geeft weinig toekomstperspectief. Eenmaal kinderen gedurende een bepaalde tijd hebben geleefd in de realiteit van de scheiding en ze hebben kunnen ondervinden dat het inderdaad mogelijk is om een goede relatie met beiden te behouden, kan er makkelijker meer uitleg gegeven worden.Indien het haalbaar is om één en dezelfde verklaring te geven is dit uiteraard het eenvoudigste. Dit is echter niet altijd mogelijk gezien de verschillende emoties die er zijn. In die omstandigheden is het zinvol om een verschillende verklaring te geven, maar er dan duidelijk bij te vermelden dat beide ideeën even waardevol zijn, en dat het niet de bedoeling is om te gaan zoeken wie er gelijk heeft.

Eventuele formuleringen:‘Mama en papa vinden het allebei belangrijk dat jullie ouders hebben die kunnen lachen, en zich goed voelen, er kunnen zijn voor jullie. Om dat weer mogelijk te maken gaan we uit mekaar. Jullie kunnen zich maar echt goed voelen als wij ons ook allebei goed voelen.Dat zal terug mogelijk worden als we allebei een nieuw leven hebben dat prettiger is.’ 

• Normaliseren van emoties en vragen

Emoties bespreekbaar maken door zelf te laten horen dat er emoties zijn en dat dit normaal is:‘Mama en papa hebben zich zelf al slecht gevoeld omdat er een scheiding komt. Dit is moeilijk en we hebben zelf al verdriet gehad. Jullie zullen het nu ook soms moeilijk hebben. We zullen allemaal af en toe verdrietig zijn. Dat is normaal. Je zult mama misschien eens zien wenen enpapa misschien ook. Jullie mogen ook wenen als je dat zo voelt.’Naast het normaliseren van emoties, is het even belangrijk om hen te zeggen dat ze zeker vragen zullen hebben en dat mama en papa willen dat ze hun vragen stellen. Vaak is het dan ook belangrijk van zelf een aantal voorbeelden van vragen zelf te geven. Het is voor kinderen niet zo evident om die vragen te stellen, en moeten daarom vaak ook gestimuleerd wordenom het te doen. Op die manier geef je ze taal om die voor hen soms moeilijke vragen te stellen.‘Mama en papa weten dat jullie af en toe vragen zullen hebben. We willen dat jullie ook die vragen stellen. Als je vragen hebt en je stelt die niet dan kan je ook geen antwoorden hebben en dan kan het gebeuren dat je bijvoorbeeld niet goed slaapt. Soms zullen jullie zich misschien afvragen hoe zou het nu bij mama zijn, of wat zouden mijn vriendjesnu denken, of zou papa het goed vinden als ik vraag om eens een dagje meer bij mama te mogen zijn, en nog veel andere dingen. Als je zo’n vragen hebt dan willen we allebei dat je die vragen stelt.’ 

• Wederzijdse zorg bevestigen

Kinderen zijn in het begin vaak bang dat ze zullen moeten kiezen, daarom is het belangrijk om hen duidelijk te maken dat hun beide ouders voor hen zullen blijven zorgen. De bevestiging van zorg door allebei geeft veiligheid en ook voorspelbaarheid.‘Mama en papa zullen alle twee voor jullie blijven zorgen. We blijven jullie alle twee even graag zien. We zullen er altijd allebei voor jullie zijn. Het is niet omdat jullie papa / mama minder vaak zullen zien dat papa / mama jullie daarom minder graag ziet. Als jullie er niet zijn dan zal ik heel vaak aan jullie denken.’

De spanning, strijd, conflicten die er vaak zijn tussen beide partners, zorgen ervoor dat de kinderen het beeld hebben dat hun mama en papa boos op hen zijn. Kinderen kunnen de opsplitsing niet maken dat het hun mama en papa zijn die boos zijn op mekaar als man en vrouw, en niet als mama en papa. Daarom is het nodig om hen duidelijk te maken dat partner- en ouderrol wel degelijk verschillende rollen zijn. Dit is ook belangrijk om hun bezorgdheid om hun ouders te helpen, te beperken. Het is echter niet de bedoeling om alle zorg en inzet voor hun ouders weg te nemen. Daarom is het belangrijk om hun langs de ene kant te bevestigen, maar gelijktijdig ook te begrenzen. Het kan hen ook helpen om te verduidelijken dat als hun ouders (als ex-man en ex-vrouw) een conflict hebben, zij zich nietcontinu de vraag moeten stellen wat zij niet goed gedaan hebben, en zij zich niet schuldig moeten voelen.‘Mama en papa zullen soms nog eens ruzie hebben en soms nog eens boos zijn op elkaar. Dat is normaal bij een scheiding want er zijn veel dingen te regelen en we denken ook anders over een aantal dingen, anders zouden we niet scheiden. Mama wil niet dat als mama boos is op papa dat jullie ook boos zijn op papa. Ik wil dat jullie het goed stellen bij jullie papa en jullie papa graag zien en graag hebben. Ik vind jullie papa een goede papa. Het is niet omdat ik dan soms eens boos ben op hem dat ik hem geen goede papa meer vind. Papa wil ook niet dat als hij boos is op mama dat jullie ook boos zijn op mama. Ik wil dat jullie het goed stellen bij jullie mama en jullie mama graag zien en graag hebben. Ik vind jullie mama ook een goede mama.’ ‘Papa vindt het goed dat jullie, als je bij mama bent vertellen over de dingen die je gedaan hebt bij papa, over de leuke en ook over de minder leuke dingen. Het is normaal dat jullie ook soms dingen minder leuk zullen vinden bij papa, papa vindt het goed als jullie dat ook vertellen aan jullie mama.’Mama … idem.‘Mama en papa vinden het tof dat jullie ons af en toe een beetje helpen. Dat is leuk en doet soms deugd. Bijvoorbeeld gisteren, nam je mama eens goed vast en je zei, kom mama het zal wel gaan, ik zal de afwas doen. Dat is flink dat je dat wil doen. Maar mama en papa zullen zelf hun problemen oplossen. Mama en papa kunnen dat ook. Als je denkt dat je misschien kan helpen vraag het dan eens, dan kunnen mama en papa zeggen of het nodig is of niet. Jullie moeten de dingen blijven doen die je graag doet, en niet alleen maar of vooral bezig zijn met wat jullievoor ons kunnen doen.’ 

• Overlopen wat de regelingen zullen zijnA

ls er reeds een overeenkomst is over wat er moet geregeld worden, kunnen die regelingen overlopen worden. Indien er nog geen overeenkomst is kan het belangrijk zijn om duidelijk te maken wat er nu zal gebeuren en op welke manier. Het is ook relevant om eerst en vooral als ouders af te spreken op welke manier je rekening gaat houden met wat de kinderen willen. Ga je de kinderen mee laten beslissen over welke regelingen er zullen komen of zelf de beslissingen nemen en hen die dan meedelen. Indien je afspreekt om te luisteren naar wat zij willen, hoe ga je dan met hen praten zodat zij zich voldoende op hun gemak kunnen voelen en niet het gevoel hebben dat ze moeten kiezen. Als er reeds een overeenkomst is:‘Mama en papa hebben samen lang gezocht en nagedacht over hoe we dit allemaal zouden kunnen regelen. Er moet van alles geregeld worden.  Wie hier blijft wonen, wie gaat verhuizen, wanneer en hoe lang jullie bij mama en papa zullen zijn, en nog veel meer. Mama en papa hebben daar veel tijd voor genomen en we hebben beslist dat: verblijf heel concreet met dagen en uren (kalender), wat jullie wel niet kunnen meenemen naar papa / mama, als jullie bij papa zijn kunnen jullie telefoneren naar mama, communiefeest zal … geregeld worden, de hond zal …’Het is vooral belangrijk om stil te staan bij wat, afhankelijk van de leeftijd belangrijk is in hun leefwereld. Als er nog geen overeenkomst is:‘Mama en papa zijn samen aan het zoeken welke de beste beslissingen en regelingen zullen zijn. Mama en papa moeten daar zelf eerst over nadenken, we zullen daar ook met jullie over praten, maar mama en papa zullen samen afspreken wat het beste voor jullie is.’Wat hier kan gezegd worden hangt samen met wat zij afgesproken hebben over de manier waarop ze rekening zullen houden met de mening van de kinderen. 

• Betrekken van de omgevingHet is belangrijk om de kinderen duidelijkheid geven over wat zij mogen / kunnen vertellen naar andere mensen over het feit dat er een scheiding komt:

Uitleg geven over wie wat weet ‘Mama en papa zullen ervoor zorgen dat een aantal mensen weten dat er een scheiding komt. Jullie moeten zich niet de ganse tijd lopen afvragen, wie weet het wel en wie niet. Mama en papa zullen ervoor zorgen dat tegen volgende week oma en opa, oom … , tante … , de leerkracht, de klas, buren, ouders van vriendjes, jeugdbeweging, de trainer van de voetbal, … Mama en papa vinden het ook goed dat jullie er met die mensen over praten. Zijn er nog mensen, waarvan jullie graag zouden hebben dat zij het weten ?’Het is belangrijk om na te gaan of zij vriendjes, kennissen hebben waarvan de ouders ook gescheiden zijn en te toetsen of zij er met hen kunnen / willen over praten. Het is immers belangrijk dat kinderen er met leeftijdgenootjes kunnen over praten. Het kan ook zinvol zijn om bijvoorbeeld wat literatuur te geven en dan af te spreken om het daar samen eens over te hebben. In elk geval is het nodig om te zoeken naar materiaal dat voor voldoende herkenbaarheidbij hen zorgt, zodanig dat de inhoud bespreekbaar wordt. Je kan ook heel concreet een aantal vragen overlopen die waarschijnlijk toch zullen opduiken en samen met hen overlopen wat ze dan gaan antwoorden.Bijvoorbeeld: ‘Als oma vraagt wat er eigenlijk aan de hand is, kun je zeggen … , of als een vriendje vraag waarom gaan uw ouders scheiden, dan kunt ge zeggen …’Indien ouders het haalbaar vinden om zo’n gesprek met hun kinderen te hebben, en wat ze afspreken ook in de praktijk om te zetten dan is de kans optimaal dat de kinderen zich niet gekneld zullen voelen tussen de conflicten van hun ouders over hen. Kinderen hoeven dus zeker niet de dupe te zijn van de echtscheiding van hun ouders, en ouders staan helemaal niet machteloos tegenover hoe hun kinderen zich zullen voelen. 

© Manivel – april 2007